– Dự báo lũ năm nay chỉ đạt bình quân nhiều năm khoảng 55%, thấp hơn so với cùng kỳ năm 2019 và có thể là mức thấp nhất trong 10 năm trở lại đây. Tại sao bạn nghĩ rằng?

– Lượng nước ở Đồng bằng sông Cửu Long phụ thuộc vào lượng mưa ở thượng nguồn sông Cửu Long. Hàng năm, Trung Quốc đóng góp 16% tổng lượng nước, Myanmar 2%, Lào 35%, Đông Bắc Thái Lan 18%, Campuchia 18%, và lượng mưa cục bộ ở cao nguyên miền Trung và đồng bằng. Vành đai mưa từ Viêng Chăn đến Nghệ An ở Bắc Lào và vành đai mưa từ tỉnh Champaksak ở Nam Lào đến Quảng Nam và Kon Tum là hai vành đai mưa quan trọng. Khi lượng mưa nhiều ở hai khu vực này, việc ngập úng là điều gần như chắc chắn.

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, một nhà nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL, cho biết trong cuộc trao đổi với VnExpress trên tờ Cần T ngày 21/9. Ảnh: Hoàng Nam .

Hiện tượng El Niño năm nay kéo dài từ đầu năm đến cuối tháng 8. Trên lưu vực hầu như không có lượng mưa nên sông đã cạn. Mặt khác, do toàn bộ lưu vực trải qua mùa khô lịch sử vào đầu năm nay nên hàng trăm hồ thủy điện trên các nhánh và sông nhánh bị thiếu nước. Lượng mưa đầu mùa chắc đã bù đắp cho những nơi này và gần như triệt tiêu chúng trước khi xả nước vào hạ lưu sông chính.

Các đập ở thượng nguồn không tiêu thụ nước, nhưng chúng thay đổi dòng chảy của nước. Thời điểm bốc dỡ đập. Khi thiếu nước, đập phải tích đủ độ sâu thì mới di tản được. Do đập thượng lưu phải chờ nên thời gian nước chảy qua chuỗi đập rất lâu. Do đó, trong điều kiện khô hạn, thủy điện làm trầm trọng thêm tình hình.

Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ, bắt đầu từ tháng 9, hiện tượng La Niña bắt đầu xuất hiện, đến cuối tháng 7, xác suất d kéo dài là 75%. Năm nay, mưa có thể đã hết. Tháng 10, nếu đỉnh lũ cao thì sau Tết hạn mặn vùng ven biển sẽ giảm, ngược lại, hạn hán ở vùng sẽ gay gắt, lên đến đỉnh điểm vào tháng 3 đến tháng 4. Mùa khô đang đến gần nên sẽ không còn gay gắt như những mùa khô trước.

Năm nay, không giống như năm 2019, hiện tượng El Niño sẽ tiếp tục cho đến cuối năm. Do La Nina xuất hiện nên nước sông Cửu Long chảy yếu, nhưng bán đảo Cà Mau có độ mặn thấp hơn do nước ngọt trong khu vực chủ yếu do mưa cục bộ.

– Ủy ban sông Mê Kông Theo thống kê năm 2017, lũ lụt hàng năm ở Đồng bằng sông Cửu Long gây thiệt hại từ 60 đến 70 triệu đô la Mỹ. Vậy tại sao miền Tây phải chờ lũ?

– Lũ lụt có ưu và nhược điểm của nó. Giá trị kinh tế của lũ do lũ thì dễ xảy ra, lũ lúa thì dễ, nhưng tác hại của lũ lại càng khó phát hiện vì nó quá lớn, không thể chi trả đủ. Một năm đã tạo ra một vành đai nước có độ mặn vừa phải. Lũ cũng mang theo phù sa và một lượng lớn chất dinh dưỡng, nuôi dưỡng hệ sinh thái ven biển, làm cho sản lượng nuôi trồng thủy sản biển ở Đồng bằng sông Cửu Long ngang bằng với các vùng khác trên cả nước. Một lớp nước đục được hình thành cách bờ biển khoảng 30 km, bao phủ hơn 700 km bờ biển đồng bằng. Chính lớp nước phù sa này đã cố gắng móc đồng bằng ra biển trong 6.000 năm qua, tốc độ trung bình ở phía đông là 16 m / năm, tốc độ trung bình đến Mũi Kama là 26 m / năm. Lớp nước đục này nặng hơn nước biển xanh nên có thể hấp thụ năng lượng từ sóng biển. Khi lớp nước đục này có ít phù sa và ít đục hơn sóng biển sẽ làm cân bằng năng lượng của cát và đất ở bờ biển, gây ra sạt lở. Cân bằng vị ngọt của muối vùng ven biển. Khi mực nước sông xuống thấp, đại dương sẽ chìm sâu khiến nước biển xâm thực. Lũ nhiều đã phù sa ruộng vườn. Ngược lại, nước thiếu phù sa biến thành nước đói, cuốn trôi đất cát, gây xói lở bờ sông. Nguồn dinh dưỡng trong lớp phù sa giúp giảm chi phí nông nghiệp, không có loại phân bón nào thay thế được. Ngập úng còn giúp khử phèn, mầm bệnh và độc tố tích tụ trong đất do canh tác. Sản lượng cá thịt trắng ước tính hàng năm ở Đồng bằng sông Cửu Long đạt từ 220.000 đến 440.000 tấn, là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng quan trọng cho con người và hệ sinh thái.

– Đồng bằng sông Cửu Long có bị ảnh hưởng bởi lũ lụt, hoạt động sản xuất và đời sống của gần 20 triệu người dân không?

– Với việc ít lũ lụt và ít phù sa bồi đắp, việc đánh bắt trên biển sẽ kém đi, ảnh hưởng đến đời sống của ngư dân và gia đình họ và các ngành nghề liên quan như cảng cá, chế biến hải sản, vận tải và thương mại. Đồng thời, chi phí nông nghiệp ngày càng tăng. Lũ hàng năm rất thấp, sau kỳ nghỉ lễ hội mùa xuân, độ mặn ven biển sẽ tăng lên, sạt lở bờ sông và bờ biển cũng sẽ gia tăng. Từ đó, rất nhiều công trình vĩ đại sẽ bị đảo ngược một cách tự nhiên. Hậu quả là rất nhiều.

Tuy nhiên, chúng ta không thể tràn đầy tự tin và lòng trắc ẩn.Người ta cho rằng từ nay vùng đồng bằng sẽ không bị ngập lụt. Sự xuất hiện như vậy cũng sẽ rất có hại vì nó phiến diện. Cần phải phác thảo những tình huống này.

Như đã đề cập ở trên, mực nước lũ ở đồng bằng phụ thuộc vào lượng mưa ở vùng trên. Lượng mưa ở những khu vực này phụ thuộc vào thời tiết và khí hậu. Thông thường, lượng mưa ở những khu vực này dao động khoảng 15% giữa các năm, nhưng nó có thể thay đổi 30% giữa 10 năm.

Những năm trước, Tân Hưng (Long An) được mùa lũ, trâu phải lùa sang Campuchia, giờ ruộng vẫn khô, nền nứt nẻ. Ảnh: Hoàng Nam .

– Trước đây, vùng Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên đã xây dựng kè vành đai để ứng phó với lũ. Trong giai đoạn này, nên làm mềm đất mặn Cà Mau, Bến Tre, Tiền Giang. Trước tình hình mưa lũ bất thường như hiện nay, ông đánh giá như thế nào về công trình này?

– Hai nơi thấp của Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên nên là không gian hút lũ phù sa. Trước đây, nông nghiệp chủ yếu tập trung vào sản xuất, mở rộng diện tích và thâm canh nên xây dựng đập kín để tăng vụ. Kết quả là lũ bị đẩy đi nơi khác, làm tăng lũ các thị trấn và làng mạc ở hạ lưu, và phần còn lại của lũ đổ ra biển. Vào mùa khô, khi sông Cửu Long suy yếu, đồng bằng bị cạn kiệt, nước biển xói mòn sâu hơn, về dự án làm mát, vào mùa khô, khi các âu thuyền ven biển đóng kín trong nhiều tháng, sông cắt đứt liên lạc với thủy triều. Không còn chảy, không còn trôi, trở thành một “Heihe”. Nước ngọt trong các tòa nhà bị nhiễm mặn không được sử dụng cho mục đích sinh hoạt. Vì vậy, người dân phải tận dụng nguồn nước ngầm nhiều hơn, sẽ gây sụt lún mặt đất.

Đồng thời, nhân dân đắp nhiều đê bao, cửa muối mở rộng lấn chiếm các vùng mát. Trong vùng nhiễm mặn. Chúng ta thường nói về “xâm nhập mặn”, nhưng hiếm khi nói về “xâm nhập nước ngọt”. Trong những năm cực kỳ khô hạn, các khu vực mát mẻ sẽ rất mỏng manh, và càng gần biển hoặc sông, càng dễ bị đổ. Thật vậy, khi muối đến sớm hơn, những khu vực này phải được bao bọc và hoàn toàn “cách ly” với thế giới bên ngoài. Lượng nước ngọt bên trong kéo dài đến giữa mùa khô.

Khi các kênh trên mặt đất khô, độ ẩm của đất càng bị thoát ra nhiều thì đất sẽ co lại, giảm thể tích và đọng lại trên mặt đất, gây ra thiệt hại. Văn thới, đường và nhà tại Cà Mau. Xin lưu ý rằng do khai thác nước ngầm, sự sụt lún này không liên quan gì đến tình trạng sụt lún chung của đồng bằng.

Ngoài ra, đối với những vùng mát, tính chất của đất mặn, có 6 tháng ôn hòa có mưa. Bây giờ, trong những năm khô hạn, lớp nước ngọt biến mất nhanh chóng và muối xuất hiện trong đất. Trong những năm khắc nghiệt, rào cản muối chỉ có thể kéo dài mùa ngọt thêm vài tuần. Vào giữa mùa khô, khi trong nhà không có nước ngọt, việc ngăn mặn ngoài trời không có tác dụng. Công việc nhẹ nhàng cũng có thể giúp tăng thu nhập, nhưng trong hoàn cảnh mới này, chúng ta cần suy nghĩ thật kỹ. Theo Trung tâm Nghiên cứu Stimson-Hoa Kỳ, sản xuất lúa gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long chiếm phần lớn cả nước, nhưng 20 năm sau, thu nhập của người dân thấp hơn 10% so với cả nước. Mỗi năm làm thêm ba vụ lúa để giảm lũ lụt, nhưng một gia đình 5 người phải rời thành phố đi làm công ăn lương thay vì sống lành mạnh như trước. Tại sao lại có chuyện ngược đời như vậy?

– Đập đóng cũng có thể ngăn phù sa vào ruộng nên đất đai ngày càng phì nhiêu. Như đã đề cập trước đó, phân bón không thể thay thế các lớp phù sa. Việc trồng ba cánh đồng lúa trong đập tròn đã tăng thu nhập chỉ trong vài năm đầu, nhờ sự tăng vụ và tích tụ chất dinh dưỡng của đất trong quá khứ.

Sau 10 năm, dinh dưỡng giảm và chi phí tăng nhẹ, nhưng vẫn có lãi. Đến tuổi 25, đất cạn kiệt, bón nhiều phân nhưng năng suất lại giảm. Nhìn bề ngoài, sản lượng và thu nhập đều tăng lên, nhưng lợi nhuận hầu như biến mất. Những người có ít đất đai không thể tồn tại được vì lợi nhuận nông nghiệp không đủ bù đắp gánh nặng về đất đai, và rau tự nhiên, cá và nguồn nước miễn phí trước đây lấy từ các con sông không còn. Tôi đã phỏng vấn khoảng 100 gia đình nông dân ở Đồng Tháp và thấy rằng trồng lúa ba vụ không giúp người dân thoát nghèo. Nếu tính cả chi phí của đập tròn và chi phí thiệt hại do đánh bắt cá, đất nước sẽ càng nghèo hơn. Trung bình một gia đình 5 người đã trồng hai vụ trước và có thể kiếm sốngMảnh đất chỉ có một ha, nay trồng ba loại hoa màu, không còn sống được nữa, đành phải “vào Bình Dương”. Nếu tính chi phí cho các bãi chôn lấp và tiêu hủy các sản phẩm thủy sản, thì đất nước này thậm chí còn nghèo hơn. Có thể nói, đồng bằng đang ở ngã ba đường, không thể tiếp tục đi theo con đường cũ, tăng cường sản xuất theo số lượng mà cần phải chuyển sang con đường mới. Về lâu dài, thâm canh không bền vững. Ở nhiều nơi, mọi người muốn thay đổi, nhưng họ thiếu nguồn lực.

– Với diễn biến phức tạp của lũ lụt và xâm nhập mặn, trong thời gian tới có giải pháp gì để khôi phục và phát triển bền vững ĐBSCL không còn tình trạng manh mún tự phát?

– Ba năm trước, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 120 về sản xuất bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Với ý nghĩa thích ứng nền kinh tế nông nghiệp với điều kiện tự nhiên, nghị quyết mang lại cơ hội phát triển cho vùng đồng bằng để đảm bảo sản phẩm vào các thị trường có giá trị cao hơn. Cho đến nay, không có gì thay đổi cụ thể trong 3 năm từ ban hành đến ban hành, bởi đây là nghị quyết có ý nghĩa chiến lược cao, cần có thời gian và kế hoạch chính xác để thực hiện. Chính phủ đang xây dựng một kế hoạch tổng thể để thay đổi nền nông nghiệp, đồng thời là một kế hoạch tổng thể toàn diện về phương Tây do Hà Lan thực hiện. Việc thực hiện tất nhiên không phải là việc dễ dàng, vì chúng ta phải đối mặt với những trở ngại trên bình diện tư tưởng, đặc biệt là sức ì nông nghiệp vừa qua và những trở ngại về mặt bằng. Không quan tâm đến chất lượng, thị trường và môi trường, tư tưởng chiến lược phát triển liên tục trong nghị quyết này có thể hiểu đơn giản là “điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi”, được thực hành lâu dài. Trường học bị ảnh hưởng như thế nào và tác động xã hội của nó, và ảnh hưởng đến nông dân như thế nào.

Trong nông nghiệp, “kết nối” nên được hiểu là giảm thâm canh, nâng cao chất lượng, nâng cao giá trị cây thông thông qua chế biến và chuỗi giá trị, tạo thị trường giá trị cao. Ngoài việc coi nước mặn, nước lợ là tài nguyên, nên hạn chế ngăn mặn, chặn dòng để phục hồi nghề cá biển, phục hồi sông ngòi để giảm sử dụng nước ngầm, giảm sụt lún. Mô tả bức tranh, nếu chỉ dừng lại ở việc “thay đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi” thì chẳng khác nào một người đang ở trong phòng và cố gắng thay áo khác, cô sẽ luôn ở trong căn phòng này. . Thị trường vẫn vậy, những sản phẩm ban đầu vẫn được bày bán, vẫn có sự can thiệp tàn nhẫn của tự nhiên nên không thể cải thiện được nhiều.

Trong một thời gian dài, tư tưởng quy hoạch phát triển đồng bằng chỉ tập trung vào 3 khía cạnh: đất đai, nước ngọt (chủ yếu là lúa) sản xuất hệ thống nông nghiệp nước ngọt, bỏ qua môi trường sông ngòi và kết nối với đại dương. Kể từ đó, tôi không ngần ngại can thiệp, điều này vi phạm quy luật của tự nhiên, vì các dự án quy mô lớn cản trở dòng chảy của nước, tách sông nội bộ với đại dương, đồng ruộng tách biệt khỏi lũ lụt hàng năm. Chúng ta phải loại bỏ phù sa trong quy hoạch của địa phương và sở ngành, bỏ qua lợi ích chung của toàn khu vực.

Trước mắt, cần có nhiều cuộc thảo luận, hội thảo và tranh luận. Nội dung của nghị quyết đã được làm rõ và khẳng định lại các khái niệm về an ninh lương thực và phát triển bền vững. Chúng ta phải hiểu và tôn trọng các quy luật tự nhiên ở vùng đồng bằng.

Chị Nguyễn Thị Kim Trang (48 tuổi, ở Batri, Penang) gom gốc cây lúa muối và cỏ dại cho gia súc ăn trên cánh đồng bị khô hạn do hạn mặn hồi tháng 3. Ảnh: Hữu Khoa .

– Là một nông dân, sinh ra và lớn lên ở Hậu Giang, ký ức miền Tây xưa và nay của anh đã thay đổi như thế nào?

– Tôi sinh ra trong một gia đình nông dân ở làng Hujiang. Trước nhà là con sông nhỏ, mỗi ngày nước dao động hai lần, chiều nước thay đổi. Nước đầy ắp, suýt chút nữa đổ xuống sông. Vào những ngày rằm và ba mươi âm lịch, mỗi tháng nước lên 2 lần, cao nhất là ngày 30/8 và tháng 9. Nếu mực nước thấp, thuyền đi lại khó khăn.

Phía sau vườn cây ăn quả, phía sau là ruộng lúa. Tôi nhớ có lần đi học về, tôi vứt cặp sách, kéo lưới xuống ruộng, hay nhảy xuống sông bơi rồi vớt tôm cá. Tay trên cây. Riêng tôi, một cậu bé hơn 10 tuổi, sẽ hỗ trợ cả nhà miễn phí trong vài giờ nữa. Có hai vụ lúa, một vụ hè, thu hoạch sau Tết. Sau đó để khô đất trống. Chiều chiềuTôi bay trên cánh đồng và tự tay làm những cánh diều bằng giấy, nên mới có “Cánh diều quê tôi, tuổi thơ tôi bay trên cánh đồng”, đúng như bài thơ của Du Chuẩn. Đổ nước sông vào bể, lấy phèn chua ra và khuấy nước vài lần để cặn lắng xuống, dùng nước này nấu ăn uống hoàn toàn tốt cho sức khỏe. Trước đây ô nhiễm rất ít, ô nhiễm rất ít, chỉ ô nhiễm hữu cơ, chuồng heo hay ao cá đều đổ thẳng ra sông, nhưng hầu hết sông đều sạch. Nhà ai nấy làm cầu bắc qua sông để lớn lên, nam nữ thanh niên tắm sông. Hầu như tất cả mọi người đều có thể bơi, câu cá, câu cá và câu cá.

Nhìn lại, chúng ta có thể thấy rằng người dân nghèo tiền, không điện, không tủ lạnh, điện thoại hay TV. Bây giờ, không ai đói, cuộc sống dễ dàng, tươi mới và không có căng thẳng. Tính cách con người cũng vui vẻ hơn, vui vẻ hơn, thân thiện, trung thực, mến khách và được nhiều người kính trọng hơn ngày nay.

Bây giờ, trong một vài thập kỷ, thay đổi quá nhanh. Mọi người đều giàu có và nhiều tiền hơn, nhà ở nông thôn có điện, TV, điện thoại, tủ lạnh, ô tô, đường sá và nhiều phương tiện hơn. Nhưng dường như cuộc sống chịu nhiều áp lực, những nét đặc sắc trong văn hóa phương Tây đã dần mai một. Không còn “tuổi thơ tôi lên đồng”, quê tôi không còn tắm sông vì làm khổ tôi lắm. Vì đập đóng khắp nơi nên tôm cá trong vườn không còn nữa. Vào mùa nắng, con gà đất vàng béo này lắng đọng trên giá thể là một lý do chính đáng. Hôm nay đất dưới mương đen, thiếu ôxy, chìm xuống gốc cây sẽ chết vì nhiễm độc. Cây ăn trái bây giờ phải ăn phân hóa học và sống nhờ thuốc trừ sâu, thuốc kích thích. Các hóa chất này đi vào hoa quả, mương rãnh, sông ngòi rồi từ đó đi vào mạch máu của con người. Bạn có thể bơi được vì không có chỗ bơi, các con đập bị đóng cửa, sông ngòi ô nhiễm, người ta dùng xe hai bánh thay vì đi ca nô như trước. Đồng thời, do có bể bơi nên trẻ em thành phố có thể bơi tốt hơn.

Vì mọi người đã được đưa vào bờ gần đây, dòng sông bây giờ đã trở nên trống rỗng. Giờ vào làng vắng lặng hơn, chỉ còn người già, người lớn trên 40 tuổi và thanh niên “về Bình Dương”.